Những bát đĩa bằng gỗ của người Nga từ xa xưa đã được sử dụng rộng rãi. Màu vàng lấp lánh, ngọn lửa của màu đỏ son, chiều sâu bí ẩn của phông nền màu đen – đó là Khokhloma. Các sản phẩm của Khokhloma luôn phải đáp ứng một khối lượng nhu cầu lớn.
bát đĩa gỗ – tour du lịch nga
Đặc biệt việc sản xuất loại bộ đồ này phát triển với quy mô rộng vào thế kỷ XIX: các sản phẩm của Khokhloma qua hội chợ Nizhegorod đã đi khắp nước Nga, chúng còn được đưa tới các nước ở châu Á và Tây Âu. Mọi người bị chúng thu hút bởi cách sơn màu độc đáo, nước sơn đẹp, những hình họa sặc sỡ của ngày hội và vẻ đẹp của họa tiết. Đồng thời sản phẩm có giá rẻ và dùng được lâu: những món ăn nóng không làm thay đổi màu sắc, không mất đi những họa tiết.
Kỹ thuật sơn của làng Khokhloma liên quan tới việc xử lý nóng các sản phẩm và đòi hỏi nhiều kinh nghiệm cũng như nghệ thuật. Công việc này tốn rất nhiều công sức. Các loại đồ vật khác nhau được trang trí họa tiết đặc trưng của Khokhloma. Những tách trà, bình đựng muối, những chiếc đĩa lòng sâu trắng – được gọi là “belio” – ban đầu được sấy khô, sau đó được phủ một lớp đất sét lỏng để che lấp các kẽ hở của gỗ. Việc này được thực hiện nhằm làm gỗ không thấm sơn sẽ được phủ lên sau đó.
Những đồ vật sau khi sấy khô được phủ một lớp sơn lanh và nung trong lò suốt đêm. Sau đó chúng được quét một lớp dầu gai thật kỹ, một lần nữa lại được phơi khô. Quá trình này lặp đi lặp lại 3 – 4 lần. Sau khi đã quét dầu gai kỹ, những sản phẩm này sẽ được tráng một lớp thiếc. Một lớp thiếc mỏng được phủ lên bề mặt của đồ vật, nhờ thế những sản phẩm bằng gỗ sáng bóng lên như bạc.
bát đĩa truyền thống – du lịch moscow
Chỉ sau khi đã trải qua những công đoạn chuẩn bị như vậy thì đồ vật mới được trang trí: người ta vẽ trên bề những họa tiết bằng sơn đen và đỏ nhờ một chiếc bút nhỏ. Đồ vật đã được trang trí, một lần nữa được phủ thiếc và nung trong lò. Dưới tác dụng của nhiệt độ, sơn trở nên tối màu hơn, có màu nâu hơi vàng, nhờ đó, lớp thiếc dưới sơn có ánh vàng.
Trong những họa tiết của Khokhloma hầu như không có thể loại tả cảnh; nghệ thuật của những người họa sĩ hướng vào việc miêu tả hình dáng thực vật hay người ta gọi là “những họa tiết cây cỏ”. Những hoa văn họa tiết này có liên quan tới hội họa truyền thống của nước Nga cổ. Những thân cỏ mềm mại chạy khắp mặt vật dụng tạo nên một vẻ ngoài đặc biệt lộng lẫy cho đồ vật.
Nguồn gốc của họa tiết Khokhloma
Màu vàng lấp lánh, ngọn lửa của màu đỏ son, chiều sâu bí ẩn của phông nền màu đen – đó là Khokhloma. Vẻ đẹp đó xuất phát từ đâu? Theo những nhà nghệ thuật học dự đoán, nghệ thuật trang trí bát đĩa gỗ được nảy sinh trong những tu viện. Ở đây, đóng một vai trò đặc biệt quan trọng có thể là tu viện Troitse – Sergiev. Chính trong môi trường của những thầy tu ở Troitse đã sản sinh ra một người nghệ nhân khắc gỗ tài hoa của nghệ thuật trang trí thế kỷ XV – đó là người thợ chạm gỗ Amvrosy. Vào thế kỷ XVI, tu viện này trở thành trung tâm hoạt động nghệ thuật. Sang thế kỷ XVII, những bộ đồ bằng gỗ trang trí bằng vàng và sơn màu đỏ son của Troitse nổi tiếng khắp nước Nga.
Ở những làng thuộc tu viện, có những người thợ làm tranh thánh, nghệ nhân các nghề trang trí khác như người làm thìa gỗ, làm gáo, thợ tiện, thợ bạc làm việc. Những bảng kiểm kê của tu viện chứng minh rằng, trong số những báu vật được bảo quản có rất nhiều bộ đồ bằng gỗ. Trong bảng kiểm kê của tu viện năm 1641 có hàng trăm chiếc bình, gàu cũng như những chiếc đĩa được làm từ các loại gỗ khác nhau. Những bộ đồ bằng gỗ của tu viện với các hình dáng và cách trang trí khác nhau đã được tặng cho những vị khách nước ngoài như món quà kỷ niệm về nghệ thuật dân tộc.
Nhưng chưa chắc tất cả những bộ đồ này đều được mạ vàng. Nguồn dự trữ của tu viện là rất lớn, nhưng tu viện cần bao nhiêu để có được những bộ đồ này? Huống chi vào thế kỷ XVII – XVIII, những người trang trí đã thay cho việc mạ vàng bằng việc sử dụng bột bạc. Bề mặt của gỗ phủ bạc được quét một lớp sơn lanh vàng, đặt trong lò nung, nhờ vậy nó có ánh rất giống vàng. Kỹ thuật này rất gần với kỹ thuật của Khokhloma, chỉ có thay thế bột bạc trong công đoạn đầu tiên bằng thiếc. Ngày nay nó được thay bằng bột nhôm.
bát đĩa truyền thống – du lịch saint petersburg
Nhưng những họa tiết hoa cỏ thì xuất phát từ đâu? Nguồn gốc những trang trí của Khokhloma với cách kết hợp màu đặc biệt chịu ảnh hưởng của nghệ thuật trang trí thế kỷ XV – XVI: màu đỏ tươi, màu đen và màu vàng; những cành cây với chùm quả dại. Vào thế kỷ XV – XVI có thể bắt gặp những sự kết hợp màu sắc tương tự trong những bức tranh và tượng thánh, trong họa tiết bìa những cuốn sách. Những họa tiết này cũng có thể bắt gặp trong các đồ dùng, bát đĩa và cả nơi ở.
Ví dụ như những cây cỏ, hoa và lá vàng được vẽ trên tường đỏ Prestolnaya trong cung điện Teremnyi của điện Kremlin (1635 – 1636). Tại Bảo tàng các nghề thủ công truyền thống ở Semenov cũng lưu giữ bức tranh thánh cuối thế kỷ XVII – trong đó hoa văn cây cỏ mạ thiếc. Họa tiết này người ta thấy xuất hiện trong tất cả những loại hoa văn trang trí của làng Khokhloma.
